–Ενδιαφέροντα στοιχεία σε εκδήλωση στους Ασπραγγέλους για το ολοκαύτωμα με ομιλητή τον Αλέκο Ράπτη.
Άσβεστη παραμένει η μνήμη του ολοκαυτώματος των Ασπραγγέλων (όπως και πολλών άλλων χωριών στο Ζαγόρι και ευρύτερα στο νομό Ιωαννίνων) από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής και συγκεκριμένα από την δολοφονική δράση και τις θηριωδίες της μεραρχίας «Εντελβάις». Μέχρι σήμερα τα εγκλήματα αυτά μένουν ατιμώρητα, ηθικά και υλικά με τις λεγόμενες γερμανικές επανορθώσεις προς τη χώρα μας.
Στις 15 Ιουλίου 1943 πυρπολήθηκαν οι Ασπράγγελοι και 75 χρόνια μετά, το βράδυ του Σαββάτου 21 Ιουλίου, οι μνήμες ζωντάνεψαν στην εκδήλωση που διοργάνωσαν ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ασπραγγέλων με το Δήμο Ζαγορίου στην αυλή του παλιού δημοτικού σχολείου.
Από τα ντοκουμέντα και φωτογραφίες που παρουσίασε ο ιστορικός ερευνητής Αλέκος Ράπτης, ο οποίος ήταν ο κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης με θέμα «Τα εγκλήματα πολέμου της γερμανικής μεραρχίας Εντελβάις», προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία που αποδεικνύουν το μέγεθος της καταστροφής τόσο στους Ασπραγγέλους, όσο και σε άλλα χωριά του Ζαγορίου στα οποία ήταν έντονη η παρουσία και η δράση των αντιστασιακών οργανώσεων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, αλλά και συνολικά του νομού.
Από τα περίφημα 135 καστρόσπιτα των Ασπραγγέλων οι καταδρομείς της «Εντελβάις» έκαψαν τα 118, επίσης την εκκλησία και το μοναστήρι, το σχολείο, τους αχυρώνες. Οι περιγραφές της καταστροφής μέσα από μαρτυρίες κατοίκων και αναφορές των γερμανών, είναι συγκλονιστικές. Γράφει ο Φρίξος Τζιόβας: «Δυό γριές που είχαν μείνει, βρέθηκαν μισότρελες και μισοψημένες μέσα σ΄ αυτή την κόλαση που ακόμη κάπνιζαν τα αποκαΐδια……έξω από το χωριό κείτονταν τα καμμένα κουφάρια ενός αντρόγυνου…» που τους είχαν δολοφονήσει οι καταδρομείς της «Εντελβάις».
Με τα μέχρι τώρα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει ο κ. Ράπτης, μέσα από ημερήσιες αναφορές και το πολεμικό ημερολόγιο, προκύπτει ότι στον Νομό Ιωαννίνων η μεραρχία «Εντελβάις», στο πέρασμα της από την Αλβανία προς την Ήπειρο το καλοκαίρι του 1943, κατέστρεψε και έκαψε 342 χωριά, 6.804 οικίες, ενώ δολοφόνησε περισσότερους από 2.660 άμαχους πολίτες. Η μεραρχία «Εντελβάις» παρέμεινε στην Ήπειρο για 4 μήνες από τον Ιούλιο έως τον Νοέμβριο του 1943 και επανήλθε ξανά το 1944.
Ο άμαχος πληθυσμός των χωριών της Ηπείρου πλήρωσε ακριβά το τίμημα και ο φόρος του αίματος των χωριών της Ηπείρου υπήρξε αρκετά βαρύς.
Ο κ. Ράπτης αναφέρθηκε και στον ολοκληρωμένο φάκελο που παρέδωσε τον Φεβρουάριο του 2016, ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα του Ελληνικού Κοινοβουλίου για την διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων και οφειλών, στον βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννη Καραγιάννη, ο οποίος με την σειρά του τον κατέθεσε στον Πρόεδρο της Διακομματικής Επιτροπής Τριαντάφυλλο Μηταφίδη, για την διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών.
Στο Φάκελο, όπως ανέφερε, τεκμηριώνεται η καταστροφή εκατοντάδων χωριών των Ιωαννίνων και η σφαγή του άμαχου πληθυσμού των χωριών κατά τα έτη 1943 – 1944. «Θα πρέπει επιτέλους, τόνισε ο κ. Ράπτης, να κινήσουμε την διαδικασία για την διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων, αλλά και για την τιμωρία όσων εγκληματιών της «Εντελβάις», ευρίσκονται ακόμη εν ζωή και βαρύνονται για εγκλήματα πολέμου, κατά του άμαχου πληθυσμού των χωριών μας».
Πέρα από τις κατά καιρούς «συγνώμες» των Γερμανών υπάρχει σε εκκρεμότητα στον Γενικό Εισαγγελέα του Μονάχου υλικό 150 σελίδων που παρέδωσε αρχικά το 2002 ο Αλέκος Ράπτης στον αρμόδιο Γεν. Εισαγγελέα Ρηνανίας και Βεστφαλίας και μέχρι σήμερα δεν υπήρξε εξέλιξη. Επίσης, όπως αποκάλυψε στην ομιλία του ο κ. Ράπτης, υπάρχει μια απόρρητη έκθεση της Γερμανικής Υπηρεσίας Στρατιωτικών Ιστορικών Ερευνών του Γερμανικού Στρατού (MGFA), προς το Γερμανικό Υπουργείο Άμυνας η οποία αναφέρει πως: «H 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις» αποτέλεσε υπόδειγμα για την πολεμική της δραστηριότητα στα Βαλκάνια στην διάρκεια του Β΄ Π.Π»
Ένα υπόδειγμα θα λέγαμε, με τιμές και δάφνες βουτηγμένες στο αίμα των θυμάτων του άμαχου πληθυσμού των χωριών μας, σημειώνει με νόημα ο ερευνητής.
Την εκδήλωση που συμπεριελάμβανε και μουσική από την Ιουλία Νάκου και τη Χαρά Σιώλου στο βιολί, τίμησαν με την παρουσία τους ο καταγόμενος από τους Ασπραγγέλους βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννης Καραγιάννης, ο δήμαρχος Ζαγορίου Βασίλης Σπύρου, οι επικεφαλής των παρατάξεων της μειοψηφίας, μείζονος Γαβριήλ Παπαναστασίου και ελάσσονος Λεωνίδας Τσουμάνης, ο Εκτελεστικός Γραμματέας της Περιφέρειας Δημήτρης Σιώλος, νυν και πρώην αυτοδιοικητικοί, εκπρόσωποι των φορέων και κάτοικοι του χωριού. Εκ μέρους του Πολιτιστικού Συλλόγου Ασπραγγέλων τον συντονισμό είχε η Μάχη Καραγιάννη.
Ακολουθεί ολόκληρη η ομιλία του ερευνητή Αλέκου Ράπτη
Οι Ασπράγγελοι στις φλόγες
-Τα εγκλήματα πολέμου της γερμανικής μεραρχίας «Εντελβάις» 15 Ιουλίου 1943
Η 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις» στην διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, αποτέλεσε έναν από τους πιο εγκληματικούς στρατιωτικούς σχηματισμούς της γερμανικής Βέρμαχτ.
Δολοφόνησε πάνω από 60.000 αμάχους στην τότε Σοβιετική Ένωση, στα Βαλκάνια και στα χωριά της Ηπείρου. «Επί ενάμιση χρόνο αυτό έκαναν κάθε μέρα, είχαν συνηθίσει να σκοτώνουν».
Η εντολή από την Ανώτατη διοίκηση της Βέρμαχτ (OKW)
Τον Απρίλιο του 1943 η Ανώτατη διοίκηση της Βέρμαχτ (OKW), μετακινεί μετά από 20 μήνες στο Ανατολικό μέτωπο, την 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις» και την κατευθύνει δια μέσου της Σερβίας, στην Αλβανία, στην Ελλάδα, και στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου.
Η Βέρμαχτ το 1943, είχε να αντιμετωπίσει το πιθανό σενάριο μιας συμμαχικής απόβασης των αγγλοαμερικάνων στην Ήπειρο, αλλά και ταυτόχρονα την εκρηκτική δράση των αντιστασιακών οργανώσεων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ.
Δημιουργείται το 22ο σώμα στρατού, με διοικητή τον στρατηγό Χούμπερτ Λάνς, στο οποίο υπάγεται και η 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις», με διοικητή τον στρατηγό Βάλτερ φον Στέτνερ.
Στο δυναμικό της η 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις», έχει ενταγμένους:
24.000 Άντρες
2.000 Ρώσοι αιχμάλωτοι
5.400 Μουλάρια
270 Φορτηγά
140 Αυτοκίνητα
200 Μοτοσικλέτες
510 Ελαφρά πολυβόλα
86 Βαρέα πολυβόλα
Επίσης διέθετε σημαντικό αριθμό από όλμους, ορεινά αντιαρματικά πυροβόλα, καθώς και φλογοβόλα.
Η κάθοδος της «Εντελβάις» στα Βαλκάνια
Στις 6 Ιουλίου 1943, η 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις», χαράσσει πορεία 230 χιλιομέτρων από Φλώρινα προς Ιωάννινα, μέσα από το Αλβανικό έδαφος, ακολουθώντας την διαδρομή:
Κρυσταλοπηγή – Κάπστιστα – Κορυτσά – Λεσκοβίκι, διέλευση Σαραντάπορου – Αώου και από εκεί προς λεκανοπέδιο Ιωαννίνων.
Στο αλβανικό έδαφος οι κομμουνιστές αντάρτες του Ενβέρ Χότζα, δίνουν φονικές μάχες με τους καταδρομείς της Εντελβάις, οι οποίοι εφαρμόζουν φριχτά αντίποινα στα αλβανικά χωριά.
Στις 8 Ιουλίου 1943, το απόγευμα όπως αναφέρει το Τ-315/65-71, σήμα μέσω ασυρμάτου, οι πρώτοι καταδρομείς της εμπροσθοφυλακής Ζόμμερ, περνάνε από το χωριό Περάτη που είναι αλβανικό έδαφος, σε ρηχά μέρη τον ποταμό Σαραντάπορο και δημιουργούν προγεφύρωμα στον απέναντι χωριό την Καλόβρυση, (ελληνικό έδαφος).
Στις 9 Ιουλίου 1943, η ημερήσια αναφορά Τ-315/66-86 του 98ου συντάγματος, καταγράφει την διαταγή του διοικητή Ζάλμινγκερ, που διατάσσει εννιά (9) λόχους του 2ου τάγματος του 98ου συντάγματος, να ελέγξουν τον δρόμο από Λεσκοβίκι προς Αηδονοχώρι, με το δεδομένο ότι οι αντάρτες
- έχουν ανατινάξει την γέφυρα στο Περάτη.
- έχουν μπλοκάρει τον δρόμο σε κάποια σημεία προς την Κόνιτσα.
Στις 10 Ιουλίου 1943 εφαρμόζεται η τακτική της καμμένης γης, από το Λεσκοβίκι της Αλβανίας μέχρι την Καλόβρυση, το Μάζι, την Αετόπετρα, το Αηδονοχώρι, το Βασιλικό και το Κεφαλόβρυσο, χωριά που καταστράφηκαν εκ θεμελίων, από τους δολοφόνους ναζί της Εντελβάις, ενώ χάθηκαν στις φλόγες δεκάδες αθώοι άμαχοι.
Το πολεμικό ημερολόγιο της Εντελβάις Τ- 315/64-274, στις 11 Ιουλίου 1943 αναφέρει: «εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή δράσης της ομάδας Ζάλμινγκερ οδηγούν στην εξόντωση πάνω από 100 συμμορίτες. Πολλά χωριά που πρόσφεραν καταφύγιο στους συμμορίτες και στα οποία ανακαλύφθηκαν πολεμοφόδια πυρπολούνται».
Το Ζαγόρι, κομβικό σημείο της Αντίστασης
Την άνοιξη του 1943, το Ζαγόρι είναι πλέον το κομβικό σημείο της εθνικής αντίστασης, ενώ οι Ασπράγγελοι είναι το σημείο αναφοράς τόσον του ΕΛΑΣ όσο και του ΕΔΕΣ.΄
Γράφει σχετικά γι΄αυτό ο διακεκριμένος λογοτέχνης Φρίξος Τζιόβας, από τους Ασπραγγέλους, στα διηγήματά του «Έξοδος για πάντα» στην «Ραψωδία των Βράχων:
Την άνοιξη του 1943 «…μας ήρθε και το πρώτο τακτικό συγκρότημα του ΕΛΑΣ, είχε και σαλπιγκτή. Αργότερα εντάχθηκαν στα μόνιμα τμήματά του καμιά εικοσαριά χωριανοί, νέοι και μεσήλικες. Πέντε- έξη πήγανε και στα λημέρια του Ζέρβα. Γέμισε το χωριό καπεταναίους. Μαζί τους κάμποσοι Άγγλοι και Έλληνας αξιωματικός από τον στρατό της Μέσης Ανατολής…».
Στις 12 Ιουλίου 1943, το Γ.Σ. του ΕΛΑΣ ενημερώνει, με τηλέγραφο την υποδειγματική ομάδα της ΕΠΟΝ και τον εφεδρικό ΕΛΑΣ στους Ασπραγγέλους, ότι η γερμανική μεραρχία Εντελβάις, καίει τα χωριά επάνω στην Κόνιτσα.
Οι αντάρτες αποφασίζουν ότι πρέπει να εμποδίσουν με κάθε τρόπο την κάθοδο των Εντελβάις και με την βοήθεια των κατοίκων του χωριού, καταστρέφουν την ίδια μέρα με κασμάδες και λοστάρια τα δυο γεφύρια που βρισκόταν κάτω στον κεντρικό δημόσιο δρόμο
Την επόμενη μέρα στις 13 Ιουλίου 1943, η αναγνωριστική περίπολος της διμοιρίας του Υπολοχαγού Bruninghausen που υπαγόταν στο 2ο τάγμα του 98 συντάγματος διοικητής Ζάλμινγκερ, έρχεται σε οπτική επαφή με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ Ασπραγγέλων και διενεργεί αψιμαχίες.
Στην αναφορά του ο Υπολοχαγός Bruninghausen έγγραφο 56 αναφέρει:
«Η περίπολος Αναγνώρισης προχώρησε από τη Βρύση Πασά (ανατιναγμένη γέφυρα), σε ανατολική κατεύθυνση και βλήθηκε από το ύψωμα 1361, με πολυβόλο και προστατευτικά πυρά. Από παρατήρηση διαπιστώθηκε (ότι), όλη η πλαγιά του βουνού από το ύψωμα 1361 δυτικά πάνω από τους Ασπράγγελους, μέχρι του υψώματος 1134 συμπεριλαμβανομένου, κατέχεται από τους εχθρούς.
Στους Ασπράγγελους ισχυρή συγκέντρωση (δεν εξακριβώθηκε αν είναι πολίτες η συμμορίτες). Παρατηρήθηκε ότι από την περιοχή αποχώρησαν ζώα προς ΒΑ και Α στην πλευρές της κοιλάδας. Δύναμη της αναφερθείσας κατοχής 100 άντρες με 5 περίπου πολυβόλα κυρίως στο χώρο υψώματος 1361.
Ο Υπολοχαγός Brunninghausen προτείνει επιχείρηση, που πρέπει να διεξαχθεί από ΒΔ πάνω από το ύψωμα 1134 προς ΝΑ στο ύψωμα 1361. Απαιτούμενη δύναμη τουλάχιστον 2 λόχων».
Και συνεχίζει ο Φρίξος Τζιόβας: 13 Ιουλίου 1943 «Δεν άκουσα και δεν είδα τίποτα τίποτα ως την στιγμή που σάλεψε η σκιά του Γερμανού πίσω από το παρακλήσι. Γυάλιζαν στον ήλιο τα χάλκινα Εντελβάις του κασκέτου του…
Ο Γερμανός ολόρθος είχε πιάσει το τουφέκι και με σκόπευε. Τότε σκόνταψα, τότε ακούστηκε η τουφεκιά, τότε έσκουξαν και οι γυναίκες για τον χαμό μου…»
Χτυπώντας δίχως έλεος τους καταδρομείς της «Εντελβάις».
Την επόμενη μέρα 14 Ιουλίου 1943 οι αντάρτες του ΕΛΑΣ στα προκεχωρημένα παρατηρητήρια, περιμένουν του γερμανούς καταδρομείς της Εντελβάις με το δάχτυλο στην σκανδάλη. Στην αριστερή πλαγιά του βουνού οι Επονίτες, και στο κέντρο οι κάτοικοι του χωριού, ο εφεδρικός ΕΛΑΣ.
Οι ορεινοί καταδρομείς της Εντελβάις, εισβάλουν από δύο σημεία για την κατάληψη των Ασπραγγέλων.
Η μια ομάδα μάχης ήρθε από τα Σουδενά (Πεδινά) και η άλλη από τον κεντρικό δημόσιο δρόμο.
Στο ύψωμα «Κουλούρια» η υποδειγματική ομάδα της ΕΠΟΝ και ο εφεδρικό ΕΛΑΣ, με ένα οπλοπολυβόλο και καταιγισμό πυρός με ατομικά όπλα, καθηλώνουν τους γερμανούς καταδρομείς της Εντελβάις, και τους εξαναγκάζουν σε προσωρινή υποχώρηση.
Το τίμημα βαρύ, στην μάχη τραυματίζονται βαριά ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Γ. Καψάλης (Κρητικός) και ο οπλοπολυβολητής Φρίξος οι οποίοι και τελικά καταλήγουν.
Ο Γ. Καψάλης (Κρητικός) θάφτηκε στο Τσεπέλοβο.
Ο Φρίξος θάφτηκε στην Ελάτη (Μπούλτσι).
Την ίδια μέρα 14 Ιουλίου 1943 στην βραδινή αναφορά του 54ου Αναγνωριστικού αποσπάσματος των ορεινών σκαπανέων της Εντελβάις, έγγραφο 58 στις 10 παρα 10 το βράδυ, αποφασίζεται η οριστική επίθεση των Εντελβάις για την επόμενη μέρα, στους Ασπραγγέλους.
«Στις 15 Ιουλίου 1943 ώρα 04:30 επίθεση του ΙΙ Τάγματος και 1 υπαγόμενης ίλης του Τάγματος Αναγνώρισης 54, με ένα βαρύ πεδινό πυροβόλο κατά του αναγνωρισμένου εχθρού στην περιοχή Ασπράγγελοι, σύμφωνα με διαταγή της Μεραρχίας.
Μετά την εκκαθάριση της περιοχής, συγκέντρωση του Τάγματος βόρεια των Ιωαννίνων.
Συνέχιση προέλασης προς τον οριστικό χώρο στις 16.7.43.
Ξηρός, ισχυρός άνεμος, πολύ ζεστός.
Απώλειες: 6 νεκροί ανατροπή αυτοκινήτου λόγω της ανατίναξης της γέφυρας Βρύση-Πασσά…»
Γράφει ο Φρίξος Τζιόβας:
14 Ιουλίου 1943 το ίδιο βράδυ:
«Ήταν προχωρημένη νύχτα όταν χτύπησαν οι καμπάνες.
Φάλαγγες αυτοκινήτων ξεφόρτωναν στρατιώτες σε πολλά σημεία κάτω από το χωριό. Η αντίστασή μας θα ήταν πια σκέτη αυτοκτονία. Έπρεπε να φύγουμε. Φορτώσαμε το γομάρι μας ρούχα και αλεύρι, κλειδαμπαρώσαμε το σπίτι μας και πήραμε τον δρόμο της προσφυγιάς».
Οι καταδρομείς της «Εντελβάις» κατακαίουν τους Ασπραγγέλους.
Την επόμενη μέρα στις 15 Ιουλίου 1943, ο διοικητής του 98ου συντάγματος συνταγματάρχης Γιόζεφ Ζάλμινγκερ, διατάσσει 3 λόχους του 2ου τάγματος του 98 συντάγματος για την τελική εισβολή στους Ασπραγγέλους.
Η ημερήσια αναφορά ΤΑ 315/175-1225 του συντάγματος με ημερομηνία 16 Ιουλίου 1943, σημειώνει τα παρακάτω:
«δύο συμμοριτικά χωριά καταστράφησαν»… «άντρα ανταρτών»… ενώ άλλα τρία δέχτηκαν πυρά πυροβολικού..»
Και ήταν τα χωριά Ασπράγγελοι, Ελάτη, Μονοδένδρι, Άνω και Κάτω Βίτσα.
Ωστόσο η ημερήσια αναφορά την ίδια μέρας 15 Ιουλίου 1943 έγγραφο 61 της 1ης ορεινής μεραρχίας ορεινών καταδρομών «Εντελβάις» προς το αρχηγείο στρατιάς Ε, στον Ανώτατο διοικητή Θεσσαλονίκης Αιγαίου, καταγράφει ότι στις εκκαθαριστικές αντιανταρτικές επιχειρήσεις, δεν υπήρξε το προσδοκούμενο αποτέλεσμα:
1η Ορ. Μεραρχία
15.7.43
Προς Δκτή Θεσσαλονίκης – Αιγαίου
Ημερησία αναφορά της 15.7.43
Η εκκαθάριση της συμμοριτικής περιοχής ανατολικά του δρόμου Νεγράδες – Καρυές με 2 λόχους του τμήματος προέλασης Β, (άφιξη στους Νεγράδες ώρα 04:30 ) και μια ίλη του Τάγματος Αναγνώρισης 54, (άφιξη στις Καρυές ώρα 06:00 ), μέχρι τώρα χωρίς αποτέλεσμα. Οι συμμορίες υποχώρησαν στις δίπλα κοιλάδες.
Οι Ασπράγγελοι και η Ελάτη καταστράφηκαν. Η Ζίτσα και οι Καρυές βλήθηκαν με 1 βαρύ πεδινό πυροβόλο.
Γράφει ο Φρίξος Τζιόβας:
15 Ιουλίου 1943
«… είδαμε τους καπνούς ν΄ανεβαίνουν πάνω από το ψηλό βουνό που έκρυβε το χωριό. Μας έκαιγαν… Τρυπώσαμε σε σπηλιές της χαράδρας και τις γεμίσαμε βόγγους και μοιρολόγια…»
Αλλά και ο γερμανός ιστορικός Christoph Sminck Gustavus στο βιβλίο του «τα παιδιά του δάσους των Ασπραγγέλων», καταθέτει την μαρτυρία του Φωκίωνα Καψάλη:
«Λίγες μέρες μετά την επιδρομή γύρισαν μερικοί στο χωριό για να δουν τι απέγιναν τα σπίτια τους. Πήγαμε και εμείς. Όμως το μόνο που είχε μείνει όρθιο ήταν τα θεμέλια των σπιτιών. Όλοι έκλαιγαν πάνω στα χαλάσματα και αναζητούσαν τα πράγματά τους. Άνω κάτω τα πάντα. Οι γριές έκλαιγαν γοερά και καταριόταν. Στεκόταν μπροστά στα σπίτια τους ύψωναν τις γροθιές προς τον ουρανό και οδύρονταν…»
Οι γερμανοί καταδρομείς της Εντελβάις είχαν κατακάψει τα πάντα, ρίχνοντας εμπρηστική πυρίτιδα μέσα στα σπίτια του χωριού.
Από τα περίφημα 135 καστρόσπιτα των Ασπραγγέλων οι καταδρομείς της Εντελβάις έκαψαν τα 118, έκαψαν την εκκλησιά και το μοναστήρι, το σχολείο και τους αχυρώνες. ο Γράφει ο Φρίξος Τζιόβας: «Δυό γριές που είχαν μείνει, βρέθηκαν μισότρελες και μισοψημένες μέσα σ΄αυτή την κόλαση που ακόμη κάπνιζαν τα αποκαΐδια……έξω από το χωριό κείτονταν τα καμμένα κουφάρια ενός αντρόγυνου…» που τους είχαν δολοφονήσει οι καταδρομείς της Εντελβάις.
Δύο ημέρες αργότερα στις 17 Ιουλίου 1943 ο υποδεκανέας Κούρτ Μπήνερ, που υπαγόταν στο 54ο εφεδρικό τάγμα, που συμμετείχε στις εκκαθαριστικές αντιανταρτικές επιχειρήσεις της περιοχής, σημείωνε στο προσωπικό του ημερολόγιο:
Archive der Gebirgstruppe.
17 Ιουλίου 1943 «… σηκώσαμε τα πάντα, οτιδήποτε μπορεί να φανεί χρήσιμο το αρπάζουμε… είμαστε περισσότερο ληστρική παρά αναγνωριστική ομάδα… φέρνουμε πίσω στο στρατόπεδό μας, 14 βόδια, 4 κότες, αλλά και γυναικεία εσώρουχα, ρολόγια, πένες, σέλες, ρύζι, ένα σακί φουντούκια…»
21 Ιουλίου 1943 «…φέραμε πίσω 30 ζώα, 6 γαϊδούρια, τρόφιμα, μια καινούρια ραπτομηχανή Σίγκερ, ένα γραμμόφωνο με δίσκους, κότες…»
Η ομάδα μάχης Ζάλμινγκερ των καταδρομών της Εντελβάις, στις 17 Ιουλίου 1943 συνέχισε την πορεία της και ενώθηκε με τους υπόλοιπους λόχους του 98 συντάγματος, στήνοντας πρόχειρα καταλύματα στο λεκανοπέδιο της πόλης των Ιωαννίνων στην νότια πλευρά.
Σε πείσμα των άγριων καιρών της ναζιστικής βαρβαρότητας
Λίγες μέρες αργότερα οι κάτοικοι των Ασπραγγέλων εγκατέλειψαν τις σπηλιές και τα δάση που είχαν καταφύγει και ξαναγύρισαν στο χωριό. Μπήκαν στα κατώγια των καμμένων σπιτιών τους και στους αχυρώνες και προσπάθησαν σε πείσμα των άγριων καιρών και της ναζιστικής βαρβαρότητας, να ξαναχτίσουν την ζωή τους και να ορθώσουν και πάλι το αγέρωχο ανάστημά τους, σ΄εκείνα τα δύσκολα και πικρά χρόνια της κατοχής.
Η μεραρχία «Εντελβάις» παρέμεινε στην Ήπειρο για 4 μήνες από τον Ιούλιο έως τον Νοέμβριο του 1943 και επανήλθε ξανά το 1944.
Ο άμαχος πληθυσμός των χωριών της Ηπείρου πλήρωσε ακριβά το τίμημα και ο φόρος του αίματος των χωριών της Ηπείρου υπήρξε αρκετά βαρύς.
Ξεφλουδίζοντας την μνήμη
Από τα μέχρι τώρα στοιχεία που έχω συγκεντρώσει διαπιστώνεται ότι στον Νομό Ιωαννίνων η μεραρχία Εντελβάις κατέστρεψε και έκαψε 342 χωριά 6.804 οικίες ενώ δολοφόνησε πάνω από 2.660 άμαχους πολίτες.
Το 2002, πραγματοποίησα μια συνεργασία με τον Γερμανό Γενικό Εισαγγελέα Ούλριχ Μας, ο οποίος είναι επικεφαλής της κεντρικής υπηρεσίας διεκπεραίωσης υποθέσεων που αφορούν εθνικοσοσιαλιστικά μαζικά εγκλήματα και εδρεύει στο Ντόρτμουντ της βόρειας Ρηνοβεστφαλίας στη Γερμανία.
Του έθεσα στην διάθεσή του το ερευνητικό υλικό για τα εγκλήματα πολέμου κατά του άμαχου πληθυσμού στην Ήπειρο που έχω συγκεντρώσει και αποτελείται από ένα κείμενο 150 σελίδων.
Ο Γερμανός Γενικός Εισαγγελέας το ενσωμάτωσε στο ερευνητικό υλικό της Γενικής Εισαγγελίας του Dortmund για τα εγκλήματα πολέμου κατά αμάχων.
Μέχρι και σήμερα η όλη υπόθεση καθώς και το ερευνητικό υλικό της κατάθεσής μου, έχουν μεταβιβαστεί στην Γενική Εισαγγελία του Μονάχου.
Όπως φαίνεται όμως ο πόλεμος για την Βέρμαχτ δεν τελείωσε ακόμη.
Το έτος 2009 – 2010, μια απόρρητη έκθεση της Γερμανικής Υπηρεσίας Στρατιωτικών Ιστορικών Ερευνών του Γερμανικού Στρατού (MGFA), προς το Γερμανικό Υπουργείο Άμυνας αναφέρει πως:
«H 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών (1. Gebirgs Division “Edelweiß”), αποτέλεσε υπόδειγμα για την πολεμική της δραστηριότητα στα Βαλκάνια στην διάρκεια του Β΄ Π.Π»
Ένα υπόδειγμα θα λέγαμε, με τιμές και δάφνες βουτηγμένες στο αίμα των θυμάτων του άμαχου πληθυσμού των χωριών μας.
Στη Βουλή των Ελλήνων ο Φάκελος για τα ολοκαυτωμένα χωριά στον Ν. Ιωαννίνων.
Τον Φεβρουάριο του 2016, ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα του Ελληνικού Κοινοβουλίου για την διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων και οφειλών, παρέδωσα ολοκληρωμένο φάκελο στον βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ του Ν. Ιωαννίνων, Γιάννη Καραγιάννη, ο οποίος με την σειρά του τον κατέθεσε στον Πρόεδρο της Διακομματικής Επιτροπής Τριαντάφυλλο Μηταφίδη, για την διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών.
Στο Φάκελο τεκμηριώνεται η καταστροφή εκατοντάδων χωριών των Ιωαννίνων και η σφαγή του άμαχου πληθυσμού των χωριών κατά τα έτη 1943 – 1944 και καταδεικνύεται εγγράφως ότι στον Ν. Ιωαννίνων, η 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις», κατέστρεψε και έκαψε 342 χωριά, 6.804 οικίες ενώ δολοφόνησε πάνω από 2.660 άμαχους πολίτες.
Θα πρέπει επιτέλους να κινήσουμε την διαδικασία για την διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων, αλλά και για την τιμωρία όσων εγκληματιών της Εντελβάις, ευρίσκονται ακόμη εν ζωή και βαρύνονται για εγκλήματα πολέμου, κατά του άμαχου πληθυσμού των χωριών μας.
Γιατί η κληρονομιά, που μας άφησαν αυτοί οι νεκροί, τα αθώα θύματα των ολοκαυτωμένων χωριών στο Ν. Ιωαννίνων, είναι μια και μοναδική είναι ηθική και ιστορική δικαίωση: «Να μην ξεχάσουμε ποτέ».
Αλέκος Ράπτης
